طاها مهاجر

تثلیث یعنی این‌که خدا تشکیل یافته از سه عنصر پدر و پسر و روح‌القدس و معنی‌اش این است که خداوند مرکب است و می‌تواند تجزیه شود. هرکدام از این سه موجود به‌تنهایی و مستقلاً به یک اندازه خدایند پس سه خدا هستند منتها خدائیشان به یک اندازه است. [1 (پدر) + ۱ (پسر) + ۱ (روح‌القدس) = یهوه]

واژه‌ی تثلیث در لاتین از اصطلاح trinitas به‌کار می‌برند. ترتولیانوس (ح 160-220 میلادی) برای نخستین بار این واژه لاتینی را در قرن سوم برای بیان مفهوم تثلیث به کار برد و به معنا  سه‌گانه‌باوری یا سه‌گانگی Trinity  است.

تثلیث یعنی این‌که خدا تشکیل یافته از سه عنصر پدر و پسر و روح‌القدس و معنی‌اش این است که خداوند مرکب است و می‌تواند تجزیه شود. هرکدام از این سه موجود به‌تنهایی و مستقلاً به یک اندازه خدایند پس سه خدا هستند منتها خدائیشان به یک اندازه است. [1 (پدر) + ۱ (پسر) + ۱ (روح‌القدس) = یهوه]

• خدای پدر: اساساً باکار خلقت شناخته می‌شود.
• پسر: عامل اصلی در نجات بشر به شمار می‌رود.
• روح‌القدس: ایمان‌داران را تقدیس می‌کند.

در موضوع فلسفه، درخت فلسفه سه ریشه دارد: لوگوس، کمیت و کیفیت. این سه از مدرسه‌ی اسکندرانی توسط پولس گرفته شده بود. در مصر باستان، پولس از تثلیثِ هوروس [خدای آسمان]، اُزیریس [نیل] و ایزیس [مصر] از مکتب فکری و معرفتی مردم مصر باستان (ایزیسم) گرفت و وارد آیین ایزیس هلنی (یونان) کرد. از یونان بود که تثلیث وارد فلسفه شد. تثلیث در فلسفه با تثلیث ایزیسم با پولس در مسیحیت در قالب پدر، پسر و روح‌القدس دیده شد.

• تثلیث آیین ایزیس مصری: {اُزیریس – هوروس – ایزیس}
• تثلیث آیین ایزیس هلنی: {سراپیس (هم‌تراز دیونیزوس) – هرمانوبیس (هرمس آنوبیس) – ایزیس (هم‌تراز آفرویدت/دمتر)}
• تثلیث در فلسفه یونانی: {لوگوس – کمیت - کیفیت}
• تثلیث در آیین مسیحیت: {پدر – پسر – روح‌القدس}

هر فلسفه‌ای و شبه‌علمی در اندیشه‌ی غربی‌ها، تثلیثی می‌باشد. نمونه‌ای از تثلیث در علم:

• تثلیث در نگاه هگلی: {تز – آنتی‌تز - سنتز}

• تثلیث در نگاه فرویدی: {اید – ایگو - سوپرایگو}

• تثلیث در درخت زندگی داروینی: {آرخیا – باکتریا - یوکاریوتا}

• تثلیث در قوای سه‌گانه منتسکیویی: {مجریه – مقننه - قضائیه}

• و ... .

این اواخر کتابی را دیدم که تثلیث مسیحی را در فیزیک کوانتوم:

در سوره مائده آیه 73 اشاره شده است کسانی که می‌گویند تثلیث در واقع کافر شده‌اند. چون هیچ خدایی جز الله نیست و اگر چه باز تکرار کنند برای آن‌ها عذابی دردناک خواهد رسید: «لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُوا إِنَّ اللَّـهَ ثَالِثُ ثَلَاثَةٍ ۘ وَمَا مِنْ إِلَـٰهٍ إِلَّا إِلَـٰهٌ وَاحِدٌ ۚ وَإِن لَّمْ یَنتَهُوا عَمَّا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» ؛  ترجمه: کسانى که [به تثلیث قائل شده و] گفتند: «خدا سومین [شخص از] سه [شخص یا سه اقنوم‏] است، قطعاً کافر شده‌‏اند، و حال آنکه هیچ معبودى جز خداى یکتا نیست. و اگر از آنچه مى‏‌گویند باز نایستند، به کافران ایشان عذابى دردناک خواهد رسید.

مجدداً در سوره النساء آیه 171 به همین نکته اشاره شده است که «نگوئید ثلاثه»: «یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لَا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ وَلَا تَقُولُوا عَلَى اللَّـهِ إِلَّا الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِیحُ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ رَسُولُ اللَّـهِ وَکَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَىٰ مَرْیَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ فَآمِنُوا بِاللَّـهِ وَرُسُلِهِ وَلَا تَقُولُوا ثَلَاثَةٌ انتَهُوا خَیْرًا لَّکُمْ إِنَّمَا اللَّـهُ إِلَـٰهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَن یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ لَّهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَکَفَىٰ بِاللَّـهِ وَکِیلًا»؛ ترجمه: اى اهل کتاب، در دین خود غلوّ مکنید، و در باره خدا جز [سخنِ‏] درست مگویید. مسیح، عیسى بن مریم، فقط پیامبر خدا و کلمه اوست که آن را به سوى مریم افکنده و روحى از جانب اوست. پس به خدا و پیامبرانش ایمان بیاورید و نگویید [خدا] سه‏‌گانه است. باز ایستید که براى شما بهتر است. خدا فقط معبودى یگانه است. منزّه از آن است که براى او فرزندى باشد. آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آنِ اوست، و خداوند بس کارساز است.

حال این‌که امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) فرمودند: «مبنای علوم انسانی غربی، غیرتوحیدی، مادی و غیرالهی‌ست». در ادامه ایشان فرمودند: «نگاه آن‌ها به انسان، حیوان است» ابتدا ارسطو بود که انسان را حیوان ناطق نامید؛ بعدها شد حیوان ضاحک؛ سپس حیوان مدنی‌الطبع؛ تا عصر فروید که او انسان را حیوان غیرقابل اعتماد نامید و امروز، ژان فرانسوا دورتیه انسان را حیوان شگفت‌انگیز می‌داند. در مورد انسان صحبت می‌کنیم درحالی‌که اندیشه‌ی فلسفی در 2500 سال گذشته انسان را تنها از بُعد حیوانی آن مورد مطالعه قرار داده است. پس هرگز به کُنه مسأله نخواهند رسید، زیرا تفکر توحیدی ندارند.

با هزینه‌ی بیت‌المال مسلمین در دانشگاه، دانشجویان را مسیحی بار می‌آوریم آنگاه متعرض دین‌گریزی جوانان هستیم. آیا این میزان هزینه و وقت و بودجه را که صرف کردیم تا پدر، پسر، روح‌القدس را در ذهن جوانان نهادینه سازیم، برای توحید گذاشتیم تا روبروی این علوم تثلیثی، علم توحیدی تولید کنیم؟ نتیجه آنکه امام مسلمین می‌فرمایند: «اگر جنبش نرم‌افزاری و نهضت تولید علم محقق نشود، انقلاب و دستاوردهای آن به قتلگاه می‌رود».

تثلیث همانند ثنویت در قرآن کریم به چهار اَبَروادی تقسیم‌بندی می‌شود:

1. وادی تباین: سه‌گانه‌هایی که از هم‌دیگر جدا هستند اما در یک آیه‌ی قرآن‌کریم اشاره شده است.

• سمع و بصر و افئده [سوره نحل آیه 78]

2. وادی تعادل و تضاد: سه‌گانه‌هایی که یکی تضاد دیگری است و هر دو تضاد میانه است.

• «وَالَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا» [سوره فرقان آیه 67]
• و ...

3 . وادی ترادف: این سه‌گانه‌ها مترادف گزاره‌هایی که لازم و ملزوم هم و در توالی، در ردیف و هم‌معنی هستند.

• «ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ ...» [سوره نحل آیه 125]
• «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّـهِ أُولَـئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّـهِ ...» [سوره بقره آیه 218]
• و ...

4. وادی توحید: از سه‌گانه‌ها، دو انگاره‌ی آن باطل و انگاره‌ی دیگر، حق است.

• « صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ (حق)- غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضَّالِّینَ (باطل)» [سوره فاتحه آیه 7]
• شرق و غرب – امت وسط  [سوره بقره آیه 142 و 143]

- دریافت تصویر کامل وادی‌های ثنویت مفهومی در قرآن کریم (شامل چهار اَبَر وادی توحید، ترادف، تضاد و  تباین)

دریافت
عنوان: تثلیث مفهومی در قرآن

ثنویت که مبنای مکاتب شرقی و #تثلیث که مبنای مکاتب غربی است، در اسلام پذیرفته شده اما اصالت ندارد و ذیل توحید فهم می‌شود. آن‌چیزی که باید برای فهم صحیح، مبنای علم واقع شود این است که کثرت در ثنویت و تثلیث ما را گُم‌راه نکند، بل‌که معیار طراز، توحید باشد.

* بسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ - قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ - اللَّهُ الصَّمَدُ - لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ - وَلَمْ یَکُن لَّهُ کُفُوًا أَحَدٌ